ชมรมตามรอยเท้าพ่อ_ (๕) เรียนรู้เรื่องน้ำเสีย

วันที่ ๙-๑๐ พ.ย. ๒๕๖๑ ชมรมตามรอยเท้าพ่อ ได้เรียนรู้เรื่องการบำบัดน้ำเสียภาคปฏิบัติจาก ผศ.ดร.เพชร เพ็งชัย ผู้เชี่ยวชาญเรื่องน้ำเสีย จากคณะวิศวกรรมศาสตร์ มมส. (นี้เอง) ท่านมาแบบจิตอาสาและพาทำ พร้อมทั้งสนับสนุนงบซื้อจุลินทรีย์ที่เขาใช้กันในการบำบัดน้ำเสียทั้งหมด แถมยังซื้อปั๊มฉีดจุลินทรีย์เพียงเพื่อจะให้นิสิตจิตอาสาที่มาร่วมวันนี้ได้เรียนรู้จากการลงมือทำ ลงมือฉีดจุลินทรีย์ด้วยตนเอง  เป็นกิจกรรมที่ดีมากๆ เข้าใจว่า เป็นความร่วมมือกันของกลุ่มเครือข่ายนิสิตจิตอาสาและชมรมตามรอยเท้าพ่อ ... ก็ขออนุโมทนากับทั้ง ดร.เพชร และนิสิตที่ไปร่วมทุกคน ณ ตรงนี้อีกครั้งครับ

ความเป็นไปต่อมา (อัพเดทเหตุการณ์ต่อจากบันทึกก่อน)

การแนะนำให้นิสิตชมรมตามรอยเท้าพ่อทดลองเอาผักตบชวามาบำบัดน้ำเสียและวัดค่าคุณภาพน้ำเป็นระยะที่ผ่าน มุ่งประโยชน์ด้านการเรียนรู้วิธีการ "เดินตามรอยเท้าพ่อ" ของนิสิตในชมรมเป็นสำคัญ มุ่งหวังผลด้านการศึกษาและเรียนรู้วิธีการใช้ "อธรรมปราบอธรรม" ตามหลักการทรงงาน การมุ่งหวังจะบำบัดหรือป้องกันน้ำในสระเสียนั้น เกินกำลัง เกินศักยภาพของชมรมฯ (ปริมาณผักตบชวาต้องมีมากกว่าที่เห็นเยอะ ไม่น่าจะควบคุมได้ไหว)... ผู้สนใจอ่านบันทึกที่ผ่านมาอย่างละเอียดเถิด (บันทึก ๑ และ ๓ )

ช่วง ๒ เดือนก่อน เกิดความเข้าใจผิดของนิสิตส่วนหนึ่ง (น่าจะกลุ่มใหญ่พอสมควร ผมเข้าใจอย่างนั้น) ว่า ผักตบชวาที่ชมรมฯ เอามาลงสระนั้น เป็นต้นเหตุของน้ำเสียในสระ กอปรกับแปลงผักตบชวาที่แตกกระจายไปอยู่ตามขอบรอบสระประปราย ทำให้ดูไม่เรียบร้อย (เหตุเพราะกำลังคนน้อย) แม้ว่าชมรมจะจัดระเบียบแปลงผักตบชวาส่วนใหญ่ ไปผูกไว้ข้างสะพานรื้อผักตบแล้ว ทั้งที่ความจริงผักตบช่วยดูดซับสารอาหารและสารโลหะหนักในน้ำทำให้น้ำดีขึ้น (ตามที่ทรงทำให้เห็นเป็นตัวอย่างแล้ว)  ความเข้าใจผิดนี้ทำให้เกิดการอภิปรายกันอย่างกว้างขวางในบรรดากลุ่มแกนนำนิสิต ... ซึ่งถือเป็นกระบวนการเรียนรู้ที่ดีโดยบังเอิญ

ผมได้เรียนไปในบันทึกที่แล้ว (บันทึกที่ ๔) ว่าผมเป็นผู้ทำ "สะพานรื้อผักตบชวา" ขึ้นมาเอง เป็นสะพานไม้ชั่วคราว ด้วยเหตุผลว่า หากปล่อยไว้นานเกินไปจะไม่สามารถควบคุมผักตบชวาได้ ไม่สามารถจะรอให้นิสิตทำโครงการทำเองตามปกติ และตามทฤษฎีจะต้องลงเก็บผักตบชวาที่แก่เต็มที่ออกจากแปลงทุก ๆ ๔๕ วัน รวมถึงแผนที่จะส่งเสริมให้นิสิตทดลองสร้างผลิตภัณฑ์จากผักตบชวา สร้างสรรค์และพัฒนาให้เกิดปัญญาปฏิบัติ (Phronesis) ต่อไป ...  มหาวิทยาลัยเป็นเหมือนบ้านของผม ผมเห็นอะไรจะดีต่อบ้านหลังนี้และทำได้ ผมจะทำเลยทันทีหลังจากที่ใคร่ครวญดีแล้วว่าเกิดผลดีกับมหาวิทยาลัย และไม่ส่งผลเสียต่อใครแน่ๆ

ผมเองรู้ดีและมั่นใจว่าผักตบชวาสามารถบำบัดน้ำเสียได้จริง (เหมาะสมกับปริมาณที่มี) และเป็นเพราะผักตบชวานั่นเองที่ทำให้ส่วนสระน้ำทิศตะวันตกเฉียงใต้ใกล้สามแยกไฟแดงไม่ส่งกลิ่นเหม็น  แต่ผมตั้งใจพานิสิตรื้อผักตบชวาบริเวณนั้นออกด้วย เอาผักตบไปรวมไว้ไกลฝรั่งข้างถนน เพื่อไม่ให้ไปรกหูตาของผู้สัญจรไปมาและรวบรวมไว้ให้สามารถควบคุมปริมาณได้... เพียง ๒ สัปดาห์น้ำเสียบริเวณนั้นส่งกลิ่นเหม็นจนกลายมาเป็นประเด็นให้เกิดการอภิปรายกันมาก   แม้ว่านิสิตหลายคนอาจไม่เข้าใจ แต่การ "ชี้แจงเชิงประจักษ์" ครั้งนี้ สามารถทำให้ทุกคนเห็นชัดว่าผักตบชวาแก้ปัญหากลิ่นและน้ำได้จริง ...  สิ่งที่คุ้มค่าที่สุดก็คือ การทำให้สมาชิกชมรมฯ เอง เกิดความมั่นใจและศรัทธากับการแก้ปัญหาตาม "ศาสตร์พระราชา" ที่เราเพียรทำมาตั้งแต่ต้น

ความรู้เรื่องน้ำเสีย

น้ำเสียคือน้ำที่นำไปใช้ไม่ได้ ปลาอาศัยอยู่ก็ไม่ได้ รวมถึงสิ่งมีชีวิตอื่นๆ ด้วย นักวิทยาศาสตร์บอกว่าน้ำเสียหรือไม่ด้วยค่า DO (Dissolved Oxygen) คือ ปริมาณออกซิเจนที่ละลายอยู่ในน้ำ น้ำเสียจะมีค่า DO น้อยกว่า ๓ มิลลิกรัมต่อลิตร ถ้าค่า DO มีค่าตั้งแต่ ๓ ขึ้นไป จัดไว้ว่าเป็นน้ำดี

น้ำเสียสามารถแบ่งออกได้เป็น ๕ ประเภท ตามชนิดของสารเคมีหลักที่เป็นเหตุให้เกิดน้ำเสีย ได้แก่

• น้ำเสียที่เกิดจากสารอินทรีย์ ซึ่งเกิดจากน้ำกินน้ำใช้ไหลลงสู่แหล่งน้ำ นักวิทยาศาสตร์จะพิจารณาค่าน้ำเน่าเสียจากค่า BOD (Biochemical Oxygen Demand) เป็นค่าที่บ่งบอกปริมาณออกซิเจนที่แบคทีเรียต้องการในการย่อยสลายสารอินทรีย์ น้ำที่มีค่า BOD ตั้งแต่ ๑๐๐ มิลลิกรัมต่อลิตรขึ้นไปจัดเป็นน้ำเสีย  ส่วนน้ำที่มีค่า BOD น้อยกว่า ๑๐๐ ถือเป็นน้ำดี 
• น้ำเสียที่เกิดจากสารเคมี ซึ่งมักเกิดจากการปล่อยหรือทิ้งสารเคมีลงในแหล่งน้ำ หรือเป็นน้ำเสียจากโรงงานอุตสาหกรรม นักวิทยาศาสตร์จะวัดค่าน้ำเสียประเภทนี้ด้วยค่า COD (Chemical Oxygen Demand) คือ ปริมาณของออกซิเจนที่ต้องการในการออซิไดซ์เพื่อให้ได้คาร์บอนไดออกไซด์และน้ำ ค่า COD จะมากกว่า BOD เสมอ  ... ค่า DO, BOD จะบอกว่าน้ำเสียหรือไม่ ค่า COD จะบอกว่า น้ำนั้นเสียเพราะสารอินทรีย์หรือสารเคมี 
• น้ำเสียในรูปแบบของสารแขวนลอย  คือน้ำเสียที่มีสารแขวนลอยผสมอยู่มาก นักวิทยาศาสตร์จะพิจารณาปริมาณสารแขวนลอยด้วยค่า TDS (Total Dissolved Solid) และวัดค่าความเป็นกรด-เบสด้วย
• น้ำเสียประเภทที่มีโลหะหนัก (จากโรงงานอุตสาหกรรม)
• น้ำเสียจากสารเคมีอื่น ๆ

วิธีการบำบัดน้ำเสีย

วิธีการบำบัดน้ำเสียอาจแบ่งได้เป็น ๓ ประเภทตามระดับความรุนแรงของการเน่าเสีย ได้แก่

• การบำบัดทางกายภาพ  สำหรับน้ำเสียจากโรงงานอุตสาหกรรมหรือชุมชนขนาดใหญ่ ได้แก่วิธีต่างๆ ต่อไปนี้ เช่น 
• การดักขยะขนาดใหญ่ 
• การดักไขมันและน้ำมัน 
• การตกตะกอนด้วยสารเคมี 
• การกำจัดสารโลหะหนัก 
• การบำบัดทางชีวภาพ  คือการบำบัดน้ำเสียโดยใช้จุลินทรีย์ย่อยสลายสารอินทรีย์ในน้ำ เหมาะสำหรับน้ำเสียจากชุมชนขนาดใหญ่หรือน้ำเสียจากนิคมอุตสาหกรรม ฯลฯ  สามารถแบ่งออกได้ตามประเภทของจุลินทรีย์ เป็น ๒ ประเภท ได้แก่ 
• จุลินทรีย์ที่ต้องการอากาศ  (ออกซิเจน) ในการเจริญเติบโต และ 
• จุลินทรีย์ที่ไม่ต้องการอากาศ 

• วิธีการบำบัดน้ำเสียโดยใช้จุลินทรีย์ที่ต้องใช้ออกซิเจนคือ ต้องเติมอากาศลงไปในน้ำโดยทำให้น้ำเคลื่อนไหวไหลวนหรือใช้กังหันตีฟองล่องลอยไปในอากาศก่อนตกลงไปในน้ำ ทำให้แบคทีเรียได้รับออกซิเจน จึงจะขยายตัวเปลี่ยนสารอินทรีย์ในน้ำ ไนโตรเจน และฟอสฟอรัส  เป็นคาร์บอนไดออกไซด์ น้ำ พลังงาน และเซลล์ใหม่ ซึ่งจะจับกันเป็นตะกอนหล่นลงก้อนสระ 

• วิธีบำบัดน้ำเสียโดยใช้จุลินทรีย์ที่ไม่ใช้ออกซิเจน เป็นที่นิยมมากสำหรับการบำบัดน้ำเสียจากชุมชน เพราะทำได้ง่าย ทำเป็นก้อนจุลินทรีย์แล้วโยนลงในน้ำ แต่ปัญหาคือ ผลิตผลที่ได้จากการย่อยสลายสารอินทรีย์นั้นเป็นก๊าซมีเทนและมีกลิ่นเหม็น 

(ที่มา http://www.stou.ac.th/Schools/Shs/booklet/6_2548/OccHealth.htm )

การบำบัดน้ำเสียด้วยแบคทีเรีย Bacillus subtilis 

จุลินทรีย์ที่ ดร.เพชร  นำมาพาฉีดวันนี้ ชื่อ แบคซิลลัส ซัปทิลลิส (bacillus subtillis) ความจริงท่านบอกว่ามี ๗๗ ชนิด แต่ชนิดนี้เป็นหลัก  เป็นแบคทีเรียชนิดใช้ออกซิเจน เป็นผลงานวิจัยของหน่วยงานเทคนิคเกษตรของญี่ปุ่นและใต้หวัน เป็นจุลินทรีย์ที่ขยายพันธุ์เร็ว เพิ่มขึ้นเป็นแสนเท่าภายใน ๒๐ นาที  เป็นแบคทีเรียนที่เข้มแข็ง ปลอดภัย ไร้สารพิษ มีสรรพคุณ ดังนี้

• รักษาความชื้นได้อย่างแข็งขัน ดีเยี่ยม ในกรณีที่ฉีดที่ผิวดิน 
• มีพลังในการย่อยสลายที่เข้มข้น ขยายพันธุ์รวดเร็ว
• สร้างสรรค์สารอินทรีย์ต่างๆ ที่เป็นอาหารพืชสัตว์ได้มากมายหลายชนิด
• มีพลังในการยึดครองพื้นที่ ป้องกันไม่ให้จุลินทรีย์ที่ไม่ดี ป้องกันไม่ให้จุลินทรีย์ที่ทำให้เกิดโรคขยายตัว 
• กำจัดกลิ่นเหม็นได้อย่างมีประสิทธิภาพ  สามารถขจัดกลิ่นของสารประกอบอินทรีย์ประเภทกัมมะถัน ไนโตรเจน ทำให้สภาพแวดล้อมดีขึ้น 

การฉีดวันนี้ผสมด้วยอัตรา  ๑ ฝา ต่อน้ำ ๒๐๐ ลิตร ท่านบอกว่า หมดน้ำยาไป ๑.๕ ลิตร (ขวดครึ่ง ราคาขวดละพันกว่าบาท) ท่านแสดงภาพก่อน กำลัง และหลังฉีดไว้ดังภาพนี้ 

(ขอขอบคุณภาพจากเฟสบุ๊ค ดร.เพชรครับ)

ช่วงเย็นวันนี้ก่อนจะกลับมาบ้าน  ผมเดินไปพิสูจน์กลิ่น ... ผมไม่ได้กลิ่นเหม็นแล้วครับ อาจจะเพราะชินหรือฝนเพิ่งตกไม่รู้  วันจันทร์นี้ไปดูอีกที ...

สุดท้ายนี้ก็ขออนุโมทนาบุญกับ ผศ.ดร.เพชร เพ็งชัย อีกครั้งครับ ทางชมรมตามรอยเท้าพ่อ ได้มอบพระบรมฉายาลักษณ์ในหลวงรัชกาลที่ ๙ ลายเส้นที่ประธานชมรมฯ เพียรวาดด้วยตนเอง เพื่อมอบให้เป็นสัญลักษณ์แทนความขอบคุญจากทางชมรมฯ ... ผมรู้สึกว่าเด็กๆ รู้สึกภูมิใจและมีความสุขมาก

โครงการเด็กดีมีที่เรียน_๒๒: แลกเปลี่ยนเรียนรู้ระหว่างนิสิตในโครงการ มมส.และ มรม.

วันที่ ๑๕ กันยายน ๒๕๖๑ กองส่งเสริมการศึกษา สพม.๒๖ มหาสารคาม จัดเวทีแลกเปลี่ยนเรียนรู้นิสิตนักศึกษาในโนโครงการเด็กดีมีที่เรียนของทั้งจาก มหาวิทยาลัยมหาสารคาม (มมส.) และ มหาวิทยาลัยราชภัฏมหาสารคาม (มรม.) กลุ่มเป้าหมายเป็นนิสิตในโครงการฯ ชั้นปี ๑-๔ ปี จำนวนมหาวิทยาลัยละ ๕๐ คน มีนิสิตมาร่วมประมาณ ๘๐ คน เป็นนิสิตจาก มมส. ๕๐ และจาก มรม. ๓๐ ... ผมขอขอบพระคุณ ท่าน ผอ.สุดใจ สุปัญบุตร ผู้อำนวยการกองฯ และ อาจารย์พรพรรณ โชติพฤกษวัน ผู้ดูแลโครงการฯหลักที่ สพฐ. .และขอเป็นกำลังใจให้ท่านทั้งสองขับเคลื่อนเรื่องนี้ต่อไป

ผม AAR ว่าเวทีนี้ ประสบความสำเร็จมาก ทั้งได้ข้อมูลเชิงปริมาณของการทำกิจกรรมของนิสิตในโครงากร สามารถเสริมพลังให้ทุกคนที่เข้าร่วม และเสริมสร้างความสัมพันธ์อันดีที่ก่อนเวทียังไม่มีมาก่อนให้เกิดขึ้น ได้ภาพร่างของทางเดินของนิสิตชัด และทั้งยังได้แผนที่ทางเดินร่วมกันระหว่าง สพม. ๒๖ มรม. และ มมส. ชัดเจน ดังจะขอสรุปให้เห็นพอสังเขปต่อไป

กิจกรรมกระบวนการ

กิจกรรมทั้งหมดดำเนินไปโดยทีมกระบวนกรจากชมรมต้นกล้าพันธุ์ดี นำโดยแสน ธีระวุฒิ ศรีมังคละ เจ้าของหลักสูตร ๓ กำลัง ส. (อ่านที่นี่)  กำหนดการกระบวนการเต็ม ๑ วัน ทีมกระบวนการทีมนี้ออกแบบทั้งหมด ดังตารางด้านล่าง โดยช่วงเวลา ๑๕.๐๐ น. เป็นต้นไป เป็นคิวของการทำ DAR (During Aciton Review)  ซึ่งผมออกแบบคำถามดังภาพด้านล่าง ก่อนจะร่วมกันวางแผน มองไปข้างหน้าว่าจะดำเนินกิจกรรมอันใกล้ไปในแนวทางใด

ขอเล่าด้วยภาพและคลิป เก็บไว้ในความทรงจำ ดังนี้ครับ

• ปรบแปะปรบมือ

• วางมือ-มือวาง

• นกน้อยโผบิน

• แม่หมีลูกหมี

•  ผู้นำสี่ทิศ

•  สัตว์ปกสัตว์น้ำ

•  กลมและเหลี่ยม

•  กิจกรรมเกาะร้างสร้างธรรมภิบาล ... กิจกรรมนี้สร้างสรรค์มากๆ  เรื่องมีอยู่ว่า แบ่งกลุ่มให้นิสิตแต่ละกลุ่มเท่าๆ กัน สมมติว่า ทุกกลุ่มล่องเรือไปในมหาสมุทร  ไปติดเกาะแห่งหนึ่งจึงสำรวจพบว่าเกาะมีภูมิศาสตร์เป็นรูป....... ให้จินตนาการวาด (ตัวอย่างเช่นกะโหลก) 

•  เช่น เกาะกะโหลก ...  

• มีพร้อมทุกอย่าง ทรัพยากรทุกอย่าง จึงได้อาศัยอยู่จนมีจำนวนคนเพิ่มขึ้น  ประสบกับปัญหาต่างๆ ดังอักษรสีแดงในภาพ 

•  โจทย์มีอยู่ว่า ......  ๑) ให้พัฒนาระบบผังเมืองใหม่ให้น่าอยู่มากขึ้น และ ๒) ให้สร้างธรรมภิบาลของชุมชนขึ้น ตามรายละเอียดที่กำหนดแต่ละขั้นตอน 

•  ตลาดนัดความรู้

• เหล่านี้คือตัวอย่างผลงานเมืองใหม่ที่แต่ละกลุ่มสร้างสรรค์ขึ้น และแลกเปลี่ยนกัน

•  สองผู้นำต่างวัยต่างมหาวิทยาลัย ใจเดียวกัน...

• ทิวา ผู้นำนิสิต มรม. 

• แสน@สรุป ด้วยสไลด์นี้ ธรรมภิบาล ๖ ด้าน 

ผลการ DAR

ผมได้เรียนรู้มากจากการสังเกตกระบวนการนี้ทั้งวัน และสิ่งที่นิสิตนำเสนอกันในวันนี้นั้น คือก็คือเป้าหมายในการสร้างคนของโครงการเด็กดีมีที่เรียนนั่นเอง จึงวาดภาพสรุปไว้ในสไลด์นี้

• บทบาทของพวกเขา(ในอนาคต) เหมือนจะดูยิ่งใหญ่ เกินกำลังความสามารถ แต่หากวันหนึ่ง พวกเขาได้เป็นผู้นำสังคมหรือชุมชน เช่น เป็นนายกรัฐมนตรี ฯลฯ สิ่งเหล่านั้นก็ไม่เกินวิสัยจะทำได้ หรือแม้แต่จะดำรงชีวิตอยู่อย่างธรรมดา ก็สามารถจะสร้างสรรค์หน่วยที่เล็กที่สุดอย่างครอบครัว ให้มีหลักธรรมภิบาลได้ 
• เป้าหมายแม้จะยิ่งใหญ่ ทำได้ลำบาก แต่หากระลึกเสมอว่า เราคือนักเรียน นิสิต นักศึกษา ที่มาจากโครงการเด็กดีมีที่เรียน  "กรอบแห่งศรัทธา" นี้จะนำพาให้เดินไปถึงเป้าหมายนี้ในระดับใดระดับหนึ่งแน่นอน สามารถสร้างการเปลี่ยนแปลงในสังคมได้แน่นอน
• บนเส้นทางนี้ อาจแบ่งพันธกิจได้เป็น ๔ ระดับ ได้แก่
• ระดับ ๑ เข้าร่วมกิจกรรม คือ เป็นผู้เข้าร่วมกิจกรรมที่บำเพ็ญประโยชน์เพื่อส่วนรวม
• ระดับ ๒ ร่วมกับคนอื่นสร้างกิจกรรมเพื่อส่วนรวม  เช่น เป็นกรรมการ หรือผู้มีส่วนร่วมในการจัดโครงการหรือกิจกรรมบำเพ็ญประโยชน์ต่อส่วนรวมนั้นๆ 
• ระดับ ๓ เป็นผู้ริเริ่ม สร้างสรรค์กิจกรรมเพื่อส่วนรวม หรือ พัฒนากิจกรรมที่ดีมีอยู่แล้ว ให้ดีมากขึ้น 
• ระดับ ๔ ขับเคลื่อนขยายผลจากตนเองสู่ผู้อื่น 

ในช่วงท้ายที่สุดของวัน ได้สำรวจจำนวนกิจกรรมที่แต่ละคนได้ทำตามพันธกิจในแต่ละระดับเท่าใด โดยให้เขียนชื่อ สาขา และสถาบัน  ได้ผลที่น่าสนใจ ดังนี้ 

นิสิต มมส. ที่สะท้อนข้อมูล จำนวน ๓๖ คน

• นิสิตที่เดินทางอยู่ในระดับ ๑ คือเข้าร่วมกิจกรรม แต่ยังไม่ได้มีส่วนร่วมในการจัดงาน จำนวนทั้งหมด ๑๑ คน เกือบทั้งหมดเป็นนิสิตชั้นปี ๑  โดยบอกว่าตนเองเข้าร่วมกิจกรรมอยู่ที่ ๖-๑๓ ครั้ง เฉลี่ยอยู่ที่ ๙.๙ ครั้ง
• นิสิตที่ตอบว่าตนเองอยู่ในระดับ ๒ คือ ได้ร่วมเป็นกรรมการหรือมีส่วนในการสร้างกิจกรรมเพื่อส่วนรวม มีจำนวน ๙ คน บอกว่าได้ร่วมสร้างกิจกรรมหรือโครงการ...
• ๑ กิจกรรมหรือโครงการ จำนวน ๒ คน
• ๒ กิจกรรมหรือโครงการ จำนวน ๒ คน
• ๓ กิจกรรมหรือโครงการ จำนวน ๒ คน
• ๔ กิจกรรมหรือโครงการ จำนวน ๑ คน
• ๑๐ กิจกรรมหรือโครงการ จำนวน ๑ คน
• นิสิตที่ตอบว่าตนเองมาถึงระดับ ๓ คือ ได้ริเริ่มสร้างสรรค์กิจกรรมเพื่อส่วนรวม มีจำนวน ๒ คน คนหนึ่งบอกว่าริเริ่ม ๓ กิจกรรม อีกคนบอกว่าได้ริเริ่ม ๑ กิจกรรม
• นิสิตที่ตอบว่าตนเองมาถึงระดับ ๔ คือ มีการขับเคลื่อนขยายผลจากตนเองสู่ผู้อื่น มีมากถึง ๑๔ คน 
• บอกมา ๑ กิจกรรมหรือโครงการ จำนวน ๔ คน
• บอกว่าตนเองทำ ๒ กิจกรรมหรือโครงการ จำนวน ๓ คน 
• บอกว่าตนเองทำ ๓ กิจกรรมหรือโครงการ จำนวน ๒ คน 
• บอกว่าตนเองทำ ๔ กิจกรรมหรือโครงการ จำนวน ๒ คน 
• บอกว่าตนเองทำมากกว่า ๕ กิจกรรม ๒ คน  คนหนึ่งเป็นนิสิตชั้นปี ๑ สะท้อนว่าได้ขยายผลไป ๙ กิจกรรมหรือโครงการแล้ว

นิสิต มรม. ที่สะท้อนข้อมูล จำนวน ๑๗ คน

• นักศึกษาที่บอกว่าตนเองอยู่เพียงระดับ ๑  มี ๑ คน เข้าร่วม ๔ กิจกรรม ตอนนี้อยู่ปี ๒
• นักศึกษาที่บอกว่าตนเองมาถึงระดับ ๒ มีจำนวน ๕ คน บอกว่า ๑ กิจกรรมหรือโครงการ ๓ คน อีก ๒ คนบอกว่า มีส่วนร่วมสร้าง ๔ กิจกรรมหรือโครงการ 
• นักศึกษาบอกว่าตนเองอยู่ระดับ ๓ จำนวน ๑ คน ริเริ่ม ๑ กิจกรรมหรือโครงการ 
• นักศึกษาที่สะท้อนว่าตนเองได้ขยายผลจากตนสู่คนอื่นแล้วทั้งหมด ๑๐ คน (ส่วนใหญ่เป็นนิสิตชั้นปี ๔ มีปี ๓ ๓ คน และปี ๕ ศึกษาศาสตร์ ๑ คน )
• บอกว่า ๑ กิจกรรมหรือโครงการ  จำนวน ๔ คน  
• บอกว่า ๒ กิจกรรมหรือโครงการ  จำนวน ๕ คน 
• บอกว่า ๔ กิจกรรมหรือโครงการ  จำนวน ๑ คน 

ข้อสังเกต

• นิสิตนักศึกษาส่วนใหญ่ในโครงการเด็กดีมีที่เรียน เมื่อเข้ามาในมหาวิทยาลัย สามารถก้าวไปถึงพันธกิจระดับ ๔ คือ สามารถขยายผลกิจกรรมเพื่อส่วนร่วมจากตนสู่คนอื่นได้ 

แผนการขับเคลื่อนต่อไป 

• ก่อนเริ่มกิจกรรมของนิสิต ผอ.สุดใจ ท่านได้เล่าประสบการณ์การไปศึกษาดูงาน โครงการเด็กดีมีที่เรียนของมหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ และได้ลงพื้นที่เยี่ยมโรงเรียนเครือข่าย พบตัวอย่างที่ดี เป็น BP ของการเตรียมนักเรียนเข้าสู่โครงการอย่างเป็นระบบตั้งแต่ ม.๓ 
• ความจริงเราก็ควรทำ และเราเคยทำโครงการเด็กดีคืนถิ่น (อ่านตัวอย่างบางโรงเรียนที่เราไปที่นี่) โดยให้นิสิตในโครงการออกไปพาน้องๆ เรียนรู้ตนเอง ให้รู้จักตนเองตั้งแต่ตอน ม.๓ โดยไม่ใช่ไปแนะแนว ไม่ใช่ไปหาคนมาเรียน แต่เป็นการส่งเสริมพี่ในโครงการเด็กดีฯ ให้กลับไปคืนถิ่นไปทำความดี 
• ผมได้เสนอเรื่องนี้ ท่าน ผอ.สุดใจ ท่านเห็นด้วยและพร้อมจะดำเนินการ ดร.ประมวล จาก มรม. ก็เห็นด้วย ที่จะทำโครงการนี้แบบร่วมมือ แบบไม่ต้องไปในนามมหาวิทยาลัย แต่ไปในนามโครงการเด็กดีฯ ตอนท้ายเมื่อนำเรื่องนี้สอบถามนิสิตก่อนจบกิจกรรม นิสิตก็เห็นด้วย
• จึงได้แนวทางในการเดินงานประสานต่อ ดังนี้ 
• จัดทำหลักสูตร "เด็กดีมีที่เรียน คืนถิ่นทำดี" เพื่อพัฒนานิสิตนักศึกษา ให้เป็นกระบวนกร 
• จัดอบรมเชิงปฏิบัติการ สร้างกระบวนกรการเรียนรู้ (Learning Facilitator) จัดเป็นทีมๆ ละ ๕-๑๐ คน
• ประสานเครือข่ายโรงเรียน เพื่อขอความร่วมมือและการสนับสนุนค่าเดินทางและค่าอาหาร  
• ดำเนินการโครงการ "คืนถิ่นทำดี" เพื่อ สร้างกระบวนการเรียนรู้ให้น้อง ม.๓-๔ รู้จักตนเอง รับรู้และตระหนักถึงการเปลี่ยนแปลงของสังคมในยุคโลกาภิวัตน์ และตระหนักถึงการเลือกอนาคตด้วยตนเอง
• ผมอาสาจะเข้าไปเป็นกรรมการขับเคลื่อนเรื่องนี้ทุกวิถีและโอกาส 

ชมรมตามรอยเท้าพ่อ_ (๔) ให้คำแนะนำเพื่อนำเสนอในงานคุณธรรมจริยธรรมเฉลิมพระเกียรติ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ

วันที่ ๑๒ กันยายน ๒๕๖๑ นิสิตชมรม ตามรอยเท้าพ่อ สังกัดกองกิจการนิสิต มาขอคำปรึกษาเรื่องการเตรียมตัวเพื่อนำเสนอผลการ "เดินตามรอยเท้าพ่อ" สืบสานพระราชปณิธานในหลวงรัชกาลที่ ๙ ของชมรมฯ ในโครงการคุณธรรม จริยธรรม เฉลิมพระเกียรติ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ (มูลนิธิพลเอกเปรม ติณสูลานนท์ นำโดย พระอาจารย์พงศ์นรินทร์ ฐิตวังโส) ซึ่งจัดต่อเนื่องมายาวนานเป็นประจำทุกปี

สถานการณ์ปัจจุบันของแปลงผักตบชวา ที่ถือเป็นแปลงฝึกฝนตนเองด้วยการสืบสานพระราชปณิธานในหลวงรัชกาลที่ ๙ น้อมนำเอา "ศาสตราพระราชา" มาแก้ปัญหาน้ำเสีย ด้วยแนวพระราชดำริ" ใช้อธรรมปรับอธรรม" ใช้ผักตบชวามาแก้ปัญหาน้ำเสีย แสดงดังภาพด้านล่าง

ผมทำสะพานไม้ขึ้นอย่างไม่เป็นทางการโดยไม่เกี่ยวข้องกับนิสิตและชมรมฯ ด้วยเห็นว่าหากปล่อยไว้นาน จากยากต่อการควบคุมปริมาณและจัดระเบียบผักตบชวาที่แตกกระจายออกเป็นแปลงเล็กจากลมฟ้าพายุ ตั้งใจจะทำเป็นแหล่งให้นิสิตได้จัดระเบียบเอาผักตบชวาที่ตอนนี้แต่ละแปลงย่อยแยกกระจายไปรอบๆ บ่อ และที่สำคัญที่สุดคือเพื่อให้นิสิตสามารถลงรื้อเอาผักตบที่เจริญเติบโตเต็มที่แล้วออกทุกๆ ๔๕ วัน เพื่อให้ผักตอบชวาได้ขยายเจริญเติบโตใหม่ เพราะผักตบชวาที่เจริญเติบโตขึ้นใหม่จะดูดซับเอาสารอินทรีย์ในน้ำไปใช้ในการสร้างใบและลำต้น เป็นการบำบัดน้ำเสียด้วยวิธีธรรมชาติ ในขณะเดียวกันสะพานนี้จะทำให้การควบคุมปริมาณผักตบชวาที่อยู่ในสระได้ง่ายขึ้น... สะพานนี้น่าจะมีอายุประมาณ ๒ ปี  หากทางมหาวิทยาลัยที่ดูแลพื้นที่นี้ต้องการจะให้รื้อสะพานออก ผมก็ยินดีจะดำเนินการให้เรียบร้อยต่อไป แต่ปีนี้จำเป็นต้องมีชั่วคราวเพื่อการดังกล่าวก่อน

อาจารย์ ดร.ญาณวุฒิ อุทรลักษณ์ ให้ความอนุเคราะห์ส่งนิสิตคณะวิทยาศาสตร์มาวัดค่าคุณภาพน้ำ ในวันที่ ๑๒ กันยายน ได้ผลดังตาราง

โดยแต่ละตำแหน่งแทนด้วยชื่อ "MSUW..."  แสดงดังภาพด้านล่าง

สังเกตว่า ทุกจุดของสระน้ำ คุณภาพน้ำปกติ น้ำไม่เสีย โดยมีค่า ปริมาณออซิเจนที่ละลายในน้ำ (DO) เฉลี่ยอยู่ที่ 6.9 mg/l (น้ำเสียจะมีค่า DO ต่ำกว่า 3 mg/l) ยกเว้นตำแหน่งที่ 5 บริเวณข้างถนน  ที่มีค่า DO อยู่ที่ 3.3 เท่านั้น

ข้อมูลที่น่าสนใจอีกอย่างหนึ่งคือ ค่าการนำไฟฟ้าของน้ำ (Electric Conductivity, ค่า EC) ที่แสดงดังแผนภูมิด้านล่าง

ค่า EC เฉลี่ยอยู่ที่ 259.3 ไมโครวินาทีต่อเซนติเมตร  ซึ่งต่ำมากเมื่อเทียบกับน้ำสะอาดทั่วไปที่มีค่า EC อยู่ที่ 5 - 30 มิลลิวินาทีต่อเซนติเมตร หรือ 5,000-30,000  ไมโครวินาทีต่อเซ็นติเมตร แสดงว่า น้ำมีสารละลายประเภทเกลือที่มีประจุต่ำอยู่ในปริมาณสูง  ซึ่งส่งผลให้น้ำมีฤทธิเป็นกรดที่ทุกจุดที่ตรวจวัด ดังแสดงดังแผนภูมิ

เสียดายที่ทีมนิสิตไม่ได้ลงตรวจคุณภาพน้ำในตำแหน่งสะพานผักตบชวาอยู่  การตรวจครั้งต่อไปคงจะสามารถประเมินได้บ้างว่า ผักตบชวาสามารถบำบัดน้ำเสียได้หรือไม่

ข้อแนะนำสำหรับนิสิตชมรมตามรอยเท้าพ่อ

คำถามที่นิสิตชมรมตามรอยเท้าพ่อทุกคนต้องตอบได้ คือ

• ทำไมเรามาอยู่เป็นสมาชิกชมรมตามรอยเท้าพ่อ
• "รอยเท้าพ่อ" คืออะไร "ศาสตร์พระราชา" คืออะไร
• การ "เดินตามรอยเท้าพ่อ" ทำอย่างไร 
• ชมรมกำลังทำอะไร เพื่ออะไร เป้าหมายอยู่ตรงไหน 
• ฉันจะรู้ได้อย่างไรว่า ฉันกำลังอยู่บนรอยเท้าพ่อ กำลังเดินตามรอยเท้าพ่อ 

คำถามที่นิสิตที่กำลังจะนำเสนอโครงการเดินตามรอยเท้าพ่อ ตอน "บำบัดน้ำเสียโดยใช้อธรรมปราบอธรรม" ต้องตอบได้ คือ 

• หลักการทรงงาน "อธรรมปราบอธรรม" (สำนักงานคณะกรรมการพิเศษเพื่อประสานงานโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริ (สำนักงาน กปร.) รวบรวมไว้)  หมายถึงอะไร
• ดูว่าน้ำเสียดูอย่างไร  สี กลิ่น เป็นอย่างไร  ค่า DO ต่ำกว่าเท่าใดจึงเรียกว่าน้ำเสีย
• น้ำที่สระข้างอาคารบัญชีฯ และ อาคารราชนครินทร์ จัดว่าเป็นน้ำเสียหรือไม่ 
• สาเหตุที่ทำให้น้ำในสระดังกล่าวมีคุณภาพลดลง คืออะไรบ้าง 
• โครงการตามรอยพ่อ ตอน "บำบัดน้ำเสีย ด้วยผักตบชวา..... " มีวัตถุประสงค์อะไรบ้าง  เรียงลำดับตามความสำคัญ 
• แนวคิดหรือหลักคิดในการทำงานโครงการนี้คืออะไร ให้อธิบาย 
• ผลที่เกิดขึ้นอย่างเป็นรูปธรรม คืออะไรบ้าง 
• พบปัญหาและอุปสรรคใดบ้าง 
• มีแผนจะทำอย่างไรต่อไป 

คำถามสำหรับนิสิต สมาชิกชมรมทุกคน 

• การเข้าร่วมกิจกรรมเกี่ยวกับโครงการนี้  ส่งผลต่อข้าพเจ้าอย่างไรบ้างหรือไม่ ทำให้ข้าพเจ้ามีพฤติกรรมอะไรเปลี่ยนจากที่ไม่ได้เข้าร่วมหรือไม่  (ความคิด วิธีคิด ความรู้ ทักษะ ฯลฯ) ให้เขียนอธิบายด้วยจะดี
• ข้าพเจ้าได้เรียนรู้อะไรบ้าง ตรงไหนที่ประทับใจที่สุด ตรงไหน (กิจกรรมใด) ตอนไหน (เมื่อใด) 
• ข้าพเจ้าได้เรียนรู้ "รอยเท้าพ่อ" มากขึ้นอย่างไร จากโครงการนี้ 
• ปัญหาหรืออุปสรรค หรือ สิ่งใดที่ข้าพเจ้าอยากจะทำแต่ยังไม่ได้ทำ 
• หากข้าพเจ้าเป็น "ประธานชมรมตามรอยเท้าพ่อ" ข้าพเจ้าจะ............................  (เติมมาสัก ๓ ข้อ)

สุดท้ายนี้ขอให้ นิสิตชมรมเดินตามรอยเท้าพ่อ ประสบความสุข รู้ทุกข์ เพียรละเหตุแห่งทุก จนเกิดสุขเป็นนิโรจ ตามรู้ตามดูความโกรธ โลภ หลง บนเส้นทางแห่งมรรคมีองค์ ๘ โดยเร็วเถิด

อาจารย์เข้าใจว่า ในหลวงรัชกาลที่ ๙ สอน สิ่งสำคัญ ๓ ประการ ที่นิสิตเดินตามรอยเท้าพ่อ ควรจะฝึกฝนบนเส้นทางนี้ คือ  

• ทำความดี มีจิตอาสา พัฒนาส่วนรวม (ฝึกมองประโยชน์ส่วนรวมมากกว่าประโยชน์ส่วนตน)
• สามัคคี  
• ปิดทองหลังพระ (จงฝึกทำความดี โดยไม่หวังผลตอบแทนใดๆ ให้เป็นนิสัย) .... ข้อหลังนี้ทำยากที่สุด 

องค์ความรู้ที่นิสิตชมรมตามรอยเท้าพ่อต้องศึกษาอยางจริงจังให้เข้าใจ (ทั้งทางทฤษฎีและด้วยการปฏิบัติ) ได้แก่

• ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง
• หลังการทรงงาน 
• ขั้นตอนการทรงงาน 
• ศาสตร์พระราชาอื่นๆ ที่เกี่ยวข้องกับสิ่งที่ตนเองกำลังกระทำอยู่ "หน้างาน" 

ข้อแนะนำสำหรับการนำเสนอ

• นำเสนอความจริง 
• นำเสนอด้วยใจ โดยใช้การเล่าเรื่อง (Story Telling) (ห้ามไปอ่านให้กรรมการฟังเด็ดขาด เว้นแต่เพียงการอ่านสั้น เช่น อาจพระราชดำริ) ด้วยความมั่นใจ ภูมิใจที่ได้ทำสิ่งนี้ 
• ทำเพาเวอร์พอยท์ ที่แสดงข้อมูล เป็นภาพ เป็นตัวเลข เป็นกราฟ  ไม่ใช่แสดงเรื่องราวเป็นตัวหนังสือ  ...  เพาเวอร์พอยท์ช่วยคนเสนอ  ไม่ใช่คนนำเสนอช่วยเพาเวอร์พอยท์ 
• พูดชัดเจน เสียงดังพอเหมะ มีจังหวะ ไม่พูดซ้ำคำ หรือสร้อยคำ หรือคำฮิตติดปาก เช่น "นะคะ" "แบบว่า" "อะไรทำนองนี้"  เป็นต้น  (พูดอย่างพอประมาณ)

ขออนุโมทนากับศรัทธา ปัญญา และความเพียร ของทุกคนครับ